–रिजु श्रेष्ठ, बलम्बु
छुमांः
हलिंया एसिया महादेशया नेपाः देय्या राजधानी येँया पश्चिम लागाया चन्द«गिरी व दहचोक डाँडाया दथुचाय् च्वंगु करिब ४३.९ वर्गा कि.मि. क्षेत्रफल दुगु ऐतिहासिक महत्वया चिधंगु बस्तीया बलम्बुयात थीथी नामं म्हसिकेगु याइ, बलँबुं, बलम्बु, बलबु, भास्तिपुर व भेल्बु तक धकाः धायेगु याइ ।
विशुद्ध नेवाः बस्ती बलम्बुइ स्यस्यः व ज्यापुतयेगु बाहुल्य अप्वःसां कौ, नौ, लवः, जुगी, सायमि, खुसःतयेगु देसय् दुने बसोबास जुयाच्वंगु दु धाःसा ब्रम्हु, क्षेत्री व मगःतयेगु धाःसां देसं पिने बस्तीइ जुयाच्वंगु खनेदु । धायेतःला मध्यकालया इतिहास पुइके बलय् थनया स्थानिय बासी धकाः ज्यापु वा महर्जन जाति हे खः धैगु उल्लेख दु । (प्राचिन नेपाल,चक्रमेहर बज्राचार्य)
उकि बलम्बुया महालक्ष्मी सम्बन्धि नं यक्व जानकारी उल्लेख दु । पश्चिम लागाया थानकोट, किपुल्चा, नगांचा, नैकाप, सतुङ्गल, मातातिर्थ, मच्छेगांं, दहचोक, बालागां, नगांचा, गुम्रचागांया करिब दथुइ लाःगु थुगु बस्ती धार्मिक ल्याखं अप्वः बौद्धमार्गी खः धाःसा, धार्मिक सहिष्णुताया भावनां हिन्दूमार्गी व क्रिष्चियन नं थौंकन्हे दु । लिच्छिवीकालिन इतिहासया (शिलापत्र) अभिलेखया दसूकथं बलम्बुयात शिताटी गुल्मक (बलम्बु चौकिटारया अभिलेख ४८२) धकाः नामाकरण यानातःगु दु धासा मध्यकालया प्रारम्भया अभिलेखय् भात्र्येपुरी धैगु संस्कृत नामं व बलबु धकाः स्थानिय बोलिचालीया भाषं धाइगु अभिलेख खनेदु । सायद छ्यलाबलाय् वःबले भात्र्येपुरीया अप्रभंस जुया भास्तीपुर जुगु धैगु अनुमान दु । अथेतुं नेपालको प्राचिन अभिलेख (२०३०) या अभिलेख कथं भेल्बुया अभिलेख नं दु, जनसाधारणया धापू कथं थौंकन्हेया भेल्बु धैगु थाय्यात इंचो धकाः नं धाइ, खास बलम्बुया ऐतिहासिक बस्ती अनं हे न्ह्याःगु धैगु धारणा दु (बलम्बु द्धारे, लक्ष्मी बहादुर श्रेष्ठ) ।
बलम्बु स्थाननामकोषया लिपांगु बु या संस्कृतं भूमि धैगु जुइ (कृष्ण प्रकाश श्रेष्ठ), तर न्हापांगु बल या बिष्लेषण कथं छुं नं थासय् संरक्षणया हेतु शक्तिपीठ पूजा यायेगु याइ, धैगु मतलव देवी वा अष्टमात्रिका आरधना । किम्बदन्ती कथं न्हापा सतुङ्ग, बालागाँ व किपुल्चाय् च्वपिं थःगु गुथिं दँय् छक्वः चान्हे बलम्बुइ महालक्ष्मी वा शक्तिपीठ पूजा याः वइ, थनं महालक्ष्मीया देगः परिसरय् च्वनाः आराधना यायेगु याइ, छाय् धासा इमिगु गामय् महालक्ष्मी मदु, तर देवी वा अष्टमात्रिका पूजन व बलम्बु महालक्ष्मीया शतिm व करुणाया महिमाया उद्धार स्वरुप नं थनं चान्हे बाय् हे च्वनांसां श्रद्धा देछाइगु धैगु आधार दु, बल धाःगु गुथिया आशय थनं स्वाःगू दु (शान्त प्रकाश श्रेष्ठ, थानकोट) । थ्व आधार किपूल्चाय् च्वंपिं सिथि नखः बले ग्वःजा छाःवैगु, व वहे इलय् सतुङ्गयापिं बौ ह्वःवइगु धकाः बलम्बु महालक्ष्मीयात सिरपाः ब्यू वःगु व थ्व अनिबार्य खः धका पुष्टि नं जुगु दु ( सानु श्रेष्ठ, बलम्बु, दुवाः गुथि ) ।
जात्राया म्हसिकाः
जात्रा व उत्सव धायेसातं छुं नं कथंया बिजय वा हर्षया लिच्वः खः, थुकी सांस्कृतिक व धार्मिक महत्व उलि हे दयाच्वनि, लिसें उगु थाय् बिषेशयात नं तसकं हःपाः बियातइ ।
बलम्बुया ऐतिहासिकता थनया लोकोक्ति वा किम्बदन्ती जक मखु सांस्कृतिक रहनसहनपाखें नं स्पष्ट जु । थनं अप्वः नेवाःतय्गु बस्ती जुगुलिं दँय् छक्वः मोहनि वाः स्वन्ति सियां तःजिक बलम्बु गांया करिब मध्य थासय् अवस्थित महालक्ष्मीया जात्रा यायेगु याइ ।
बलम्बु जात्रा गबले नसें, छाय् न्ह्यात, सुनां, व गथेयाना धैगु सम्बन्धि छुं हे लिखित प्रमाण वा अभिलेखः मदु धैगु जनबासीतय्सं धाःगु दु, अझ बलम्बुया थकालीतसें तकं थ्व देगः सुयागु पालय्, सुनां दयेकुगु खः धकाः धायेमफुगु अवस्था दु । तर छगू जिवित परम्पराकथं बलम्बु महालक्ष्मी जात्रा दँय् दँसं कार्तिकशुक्ल (कछलाथ्व) अष्टमी, नवमि, दशमि याना स्वन्हुतक तःजिक हनीगु परम्परा दु ।
महालक्ष्मी जात्राया म्हसिका ः
महालक्ष्मी धायेसातं धन व सौन्दर्यया प्रतिक कथं काइ, अले लक्ष्मीया प्यपा ल्हाः धकाः धर्म, कर्म, अर्थ व मोक्ष नं लुमंकी । अले छगू नारी सृष्टि जक मखु, शक्ति व संहार नं खः धैगु आभास नं बियाच्वनि । थुकथं लक्ष्मीया थीथी शक्तिशाली रुपया छगू हे रुप, अले सत्ययुगया मातृसतात्मक युगया चिं नं बिया च्वनि, झिसं थुइके फइकि जात्राया परम्परा सत्युगादी खः । जनबासीया धापूकथं अन्याय व अत्याचार संहारया नितिं अष्टमात्रिकां दानव वा राक्षसयात स्यानां बिजयया घोषणाया छगू थ्व उत्सव खः । छगू सामाजिक, सांस्कृतिक, धार्मिक व ऐतिहासिक महत्वया थुगु जात्राया संस्कार व परम्परा बिस्कं कथंया दु, प्रत्येक थाय् पिच्छे संस्कार व पद्धति पाः वइ, अथेहे थन न बिशेष कथंया जात्रा व पूजा आराधना बिधिं तजिलजि ताः लाकेगु याइ ।
धायेतला जनमानसं बलम्बु जात्रायात महालक्ष्मी जात्रा धकाः सम्बोधन यायेगु याइ, तर बास्तबिकता भचा मेथे हे दु, बलम्बुइ इष्टदेवी वा आजुद्यः धकाः महालक्ष्मी खःसां थन मूजात्रा धकाः कुमारी द्यःया जुइगु याइ । जात्रा संचालन पद्धति बिचाः याइबले कुमारी पूजा न्ह्योने लाः वइ धाःसा लिपा लिनि महालक्ष्मीया पूजा अर्चना यायेगु प्रावधान दु । सायद कुमारी द्यःया खः मदुगुलिं कुमारी जात्रा धकाः मधाःगु न जुइफु, तर थुकिं छु अनुमान यायेफइ धाःसा द्यःपिनिगु छगू समझदारीया छगू दसू नं खः धाःसा बलम्बु जात्राया छगू महत्वपूर्ण तर आःतक सुलाच्वंगु सत्य छाय् कुमारी जात्रा धकाः मधाःसे लिप्त जुयाच्वंगु ? धैगु नं सिके मानिगु ।
जात्राय् छगू पद्धति वा न्हापा निसें लिपातकया प्रकृयागत जुयाच्वनि । न्ह्याथाय् जात्राय् नं शक्तिया प्रतिक दयाच्वनि, उकि मूल द्यः, सुनां, गथेयाना धैगु छगू परम्परा दइ । बलम्बु जात्रा कार्तिक शुक्ल अष्टमी, नवमि व दशमि याना स्वन्हुयंकं जात्रा मानेयाइगु चलन दु । चिकुलाया आगमनं हे न्ह्याइगुलिं थुगु जात्राया नं बिस्कं थाय् जनमानसयाके दु । महालक्ष्मी जात्रा धाःसां मूलतः कुमारी पूजा अर्चना जुइ धाःसा, अले गणेश व महालक्ष्मी जात्रा याइ । उकिं थुकियात कुमारी महालक्ष्मी जात्रा धायेगु उपयुक्त जुइ ।
जात्रा याइगु बिधि ः
बिधि धायेसातं प्रकृयागत ज्याझ्वः खः, थुकि गबले, सुनां, गथे याना छुछु धैगु न्ह्यसः ब्वलनी । थनया जात्रा पूजा बिधिया आधारं प्यन्हु धकाः धायेगु याःसां नं सहभागिताया कथं स्वन्हु जक मानेयाइ । साधारणतया स्वन्हु धकाः कछलाथ्व (कार्तिक शुक्ल) अष्टमी, नवमी व दशमि धकाः जुइ । छसिकथं नेवाः संस्कार कथं थुकियात छोएला बू, मूयाः व सिन्हःयाः धकाः धाइ । अले स्थानियबासीया आधारं बलम्बुइ नं सिन्हः वा सिन्दूर जात्रा धकाः दु (रत्नकाजी श्रेष्ठ, बलम्बु, सिन्हः गुथि) अले जात्रा न्ह्याकेत हे दकले न्हापां सिन्ह गुथिपाखें द्यः वः देगःयात पूजा ज्वलं, मरीचरि, सिन्हः(अबिर), ताय् व स्वाँमाः, सिसाबुसाःव भ्वों स्वां देगलय् तयेत व कोखाः तुँमां व भोगते सहित किस्ती तया धाः बाजं नापं सकलें गुथ्याः सिन्दूर जात्रा न्ह्याकेत वनेगु प्रचलन दु, थुगु गुथि मवंतले दशमिकुन्हु पिंगनय् दिकातगु द्यः ल्ह्वनिमखु धैगु परम्परा दु ।
संचालन विधिः
बलम्बु गांया सम्पूर्ण धार्मिक व सांस्कृतिक ज्याझ्वः न्ह्याकेत छगू द्यः गुथि धकाः दु, थ्वः बलम्बुया स्यस्यःतय्गु छगू तःधंगु गुथि खः । धायेतला थुपिं न्हापा यलय् नं वया च्वंपिं, थनया दक्व सांस्कृतिक उत्थानया नितिं भाला बियातःगु (सानु श्रेष्ठ, देबबहादुर श्रेष्ठ, लक्ष्मीबहादुर श्रेष्ठ) धाइ । द्यः गुथि अन्तर्गत नं दुवाः, लौ व चालं गुथि धकाः स्वंगू ताःजि कथं ब्वथलातःगु दु ।
बलम्बु जात्रा धाःसा दुवाः गुथि अन्तर्गत ९ म्ह संचालन जुइगु खः । महालक्ष्मी द्यःया मुक्कं ज्याखँया दुने पिने व पूजा दुवाः गुथिया जात्रा पाला नं यायेगु याइ धाःसा कुमारी द्यःयात पित हयेधुंकाः संरक्षक व पाःला धकाः बलम्बुया ७ म्हया पुचः दूगु ज्यापुतय्गु थकाली गुथिं याइ । निगू गुथि नं दँय् दसं पाःला कथं पाःहिलेगु याइ व उगु ल्याखं दच्छि दुने द्यः व सांस्कृतिक न्ह्याकेगु भाला वहे पाःलापाखें याइ (सिथि नखः, चालं, जात्रा, योमरी पुन्हि, गठांमो) ।
बलम्बु जात्रा तसकं न्यायेकेगु नितिं ऐतिहासिक परम्परा दुगु वः नेपाः देय्या थीथी थासय् न्ह्याइगु जात्रा मध्ये तसकं लिमलाःगु, चिकुलां व मोहनि स्वन्ति लिसें झ्वः छुनाः वइगु मुखाःअष्टमीकुन्हु जुइगु पर्व खः । दुवाः गुथिपाखें जात्रा क्वछितः जात्राया छुं दिं न्ह्यो ब्रम्हूया थाय् वनां साइत स्वकेगु चलन दु । पूजा ज्वलंनिसें जात्राया मुक्कं व्यबस्था दुवाः गुथिया जात्रा पाःला नं हे यायेमाः । जब साइत क्वजिइ तबजक जात्रा गबले धैगु सुचं गामय् छ्वयेगु धैगु प्रचलन दु (देब बहादुर श्रेष्ठ, बलम्बु) ।
जात्राया लिपांगु तयारी कथं ज्यापू गुथिया पाःला नं प्यन्हु न्ह्यो थ्वँ थुइ ।
अष्टमी, छोएला बु ः न्हापांगु दिं
थुगु दिं दुवाः गुथिया पाला नं चोखो वा शुद्ध जुया, सकल गुथियार नापं पूजा ज्वलं सहित, निखार हाकुम्हः दुगु, बलि बियेत छम्ह मेय् व पृथ्वी नं उब्जनि जुगु जति फुक्कं बुबः वः बीबः (१०८ थरी, ६४ । ६४ सलिंचाः) अले पन्चामृत तयार याना मध्यान्हः चान्हे बलम्बुया पिंगलास्थानय् होम याः वनिगु प्रचलन दु । ज्यापु गुथियापिं मेय् ज्वना, दुवाःतसें हाकुम्ह दुगु यनि । महालक्ष्मी धैम्ह दानब वा दैत्य संहार याःम्हं व मेय्या प्रतिक कथं दानव कयातगु जुइफु, सायद अष्टमात्रिका जगेयायेगु व शक्ति पिथनेगु छगू तान्त्रिक बिधि नं थुकि दुगु जुइफु, सत्ययुगय् न्हापा दक्वं तान्त्रिक वा बैदिक जुयाच्वंगु जुइ धैगु भनाइ स्थानियया दु (ज्ञान बहादुर श्रेष्ठ) । अझ जनबिस्वास कथं थुगु दिन तसकं ज्ञानापुइ, बलम्बुयापिं सकस्यां हे स्यू थुगु पूजा वंगु व पूजा बिधि स्वये मत्यः उकिं न्यनागु कथं सुं न लिपा छेँ नं पिहां वइ मखु । थुगु दिन बलि बिइम्ह मेय्यात ह्वंकुलि मेय् धकाः धाइ, थुकि तसकं हे बिस्कं कथंया तान्त्रिक व बिशेष कथंया पूजा अर्चना सत्य युगंनिसें थौंतक नं यथावत दु धैगु अनुमान यायेगु थाय् दु, मज्यू व मत्यः धैगु या सत्यता नं ल्यंदनिगु किम्बदन्ती व बिस्वास प्रकट जुगु दु (बासु देव श्रेष्ठ) ।
जब सकलें गुथियार पूजाया हलंज्वलं लिसें पीगनय् थ्यनी, द्यःया शक्ति जगेयाना बिशेष तान्त्रिक बिधिं चच्छि जाग्राम जुया कां बाजा पुया होम याइ, अनंलि अन यंम्ह हाकुम्ह दुगुया बलि बिइ तर बिष्कं कथंः, धाःगु कथं उम्ह दुगुया बलि बिइत सकलसियां धकि तया पूजा याना, बँय् मतःसे बलि बिइ, उम्ह दुगुयात १०८ कुचा याना होम व पूजा अर्चना याइ । पूजा धुंकाः सकस्यां समे नयेगु याइ ,अले हाकनं अनं यंम्ह ह्वंकुलि मेय्, सायद होम याना स्याइम्ह जुगुलिं ह्वंकुलि धाःगु जुइफुगु अनुमान अनया बासुदेब श्रेष्ठं यानादीगु दु । तर थ्व नं तसकं तान्त्रिक बिधिं जाःगु पूजा खः, न्यनागु कथं न्हापा शतिmं हे उम्ह मेय्यात हाकनं जिबित याना कन्हे कुन्हु महालक्ष्मी मन्दिर परिसरय् हया हाकनं छक्वः स्याइगु धैगु दु ।
उकिं उम्ह मेय्यात पूजा सिधये धुंकाः सुथय् गुथ्याःतसें हे थ्यंमथ्यं म्वाःम्हथें याना स्वाना यंकि, अले यंम्ह मेय् जिबित हे हयागु धैगु भान बिइत गुथ्याःत हे मेय्थें हालावइ । सायद थौंकन्हे उकियात म्वाकेगु संभव मदु जुइ । थथे चच्छि पूजा व होम याइबले, गुथ्याःतसें न्ह्यलं ब्वायेमज्यू धैगु भनाइ दु ।
समे नयाः सुथया प्रहरय् सकलें लिहां वइ । थुकथं अष्टमीया दिंया होम धुंकाः जात्राया तयारी कथं मेगु ज्याझ्व कन्हे कुन्हु तयार याइ । अनुमान कथं पीगं धैगु भैरब वा द्यःपिनिगु थाय्, शतिm प्राप्त जुइगु थाय् उकिं होम धैगु जात्रा सुरु जुल धकाः सकल भूतप्रेत, द्यः पिचास, पितृयात समग्रं देय्या उन्नति वा रक्षाया कामना यासें जात्राया निमन्त्रणा बिइगु तान्त्रिक बिधि जुइमा धैगु जिगु धापू खः ।
थुगु दिं स्थानियबासीपिन्सं छेँ यचूपिचू याना जात्राया तयारी स्वरुप तःखाः खुनेगु, पाहाँ सतेगु याइ । बलम्बु जात्राया बिशेषता धैगु तःखाः नं खः, नेपाल सम्बत सुरुया लगतै दकले न्हापा यकिं नं चिकुला जुगुलिं बालांक तःखाः ख्वइ । नेवाःतय्गु भ्वजय् तसकं थुकिया महत्व दु, स्वास्थ्यया दृष्टिकोणं तसकं भिंगु व बांलाःगु ।
मू याः नवमि ः
मू याः धैगु बिशेष कथंया दिं खः, थ्व दिं धैगु स्थानियबासीतय्गु जात्रा धाइ, अले स्थानिय भाषं नखः धाइ, अष्टमीकुन्हु जागृत यापिं द्यःपिन्त प्रत्येक छेँखां थीथी पूजा ज्वलं तया मू द्यःया लिसें सकल धार्मिक द्यः देगलय् पूजा याइ ।
धायेतला बलम्बुइ महालक्ष्मी जात्रा धाइ, अय्नं पूजा या बिधि व महत्वं स्वःसा जात्राया दक्व संचालन व बिधिइ कुमारी द्यःया धार्मिकतां जायाच्वंगु दु । अनलिपा तिनि गणेश व महालक्ष्मी धाइ ।
कुमारी पूजा दक्वं थकालीतय्गु ज्यापू गुथिं याइ, नवमिकुन्हू सुथय् अष्टमीया चान्हे स्याःम्ह ह्वंकुलि मेय्यात महालक्ष्मी देगलय् हाकनं छक्वः नायःतसें नं स्याइ, अले नायःनं मेय्यात मस्वःसे स्वं, स्यें, आरपति, नुगःचु लिकया भेगतय् तइ ।
कुमारी द्यःया तिसाः धकाः मेय्या आरपति बाँलाक सिलाः नायः नं छगू हे सासलं पुयाः कुमारीयात छाइ । थ्व दिन सुथय् हे देखः पिकाइ, अले जात्रा याइपिं द्यःयात नं पिने ब्वयेगु याइ । गणेश, महालक्ष्मी, कुमारीयात नं खते तइ । थुकथं कुमारीयात दकले न्हापां बिशेष बिधिं पूजा अर्चना यायेधुंकाः तिनि गणेश अले महालक्ष्मीयात नासलय् तइ ।
दक्वं थासय् नासः द्यः दइ, व धाःगु भैरब, महाद्यः वा कला वा साधनाया गुरु कथं सम्बोधन याइ, उकि जात्रा न्ह्यो नासः द्यः याथाय् यंकुगु खः ला धैगु जिगु धापु दु । थथे मू याः कुन्हु दक्वं प्रक्रिया पूरा यायेधुकाः, ज्यापूतसें थूगु द्यः थ्वँ धकाः छगू घः दुवाः गुथिया पालाथाय् पूजाया नितिं तयेहइ ,मेपिं महालक्ष्मी व गणेश द्यः देगलय् नं देखतय् तया पीगनय् यने न्ह्यो दुवाःतः व थकालीत कुमारी द्यःया छयोने छुनातगु स्वांः कुतुमवंतले चान्हे पियाच्वनि ।
किम्बदन्ती कथं वा धाःगु न्यनागु कथं जब स्वां कुतुं वइ अले दकले न्हापां गणेशया खः अले महालक्ष्मीया खः सुथय् करिब ४।५ ता इलय् चाःहिकेगु याइ ।
सिन्हःयाः दसमि ः
जब कुमारी द्यःया स्वां कुतुंवइ, अबलें सुथ न्हापा हे त्वाःत्वालय् देखः चाःहिकेगु याइ, सिन्हः याः वा दसमिया सुथ न्हापानिसें बलम्बुया थीथी धाः, धिमे, बाँसुरी, नायःखिं, ब्यान्ड बाजालिसें काहाँ बाजा सहित गणेद्यःया देखः वः महालक्ष्मीया देखः प्याखंः हुइकेगु याइ ।
दशमीकुन्हु कुमारीयात धकिइ तया नासलय् ज्यापूतसें चोखो जुया दुवाः गुथियापिं नं च्वना मेय्या आरपति तिसा कथं तिकी, थकालीत दक्वं तुयू जामा व तपुली पुनां कुमारी द्यः दथुइ तया थकालीपिं चाकःलिं च्वनाः पाताः खोला लःल्हायेगु धकाः तःग्वःगु सिजःया खोलाय् सकस्यां पाःपाः कथं स्वक्वः स्वक्वः छगू हे खोलां थ्वँ त्वनीगु प्रचलन दु । थवले त्वंकीगु थ्वँ द्यः थ्वँ धकाः करथ्वँ जात्रा प्यन्हु न्ह्यो जक ज्यापूतसे थुइ । अले सिधयेधुंकाः सकल पूजा खलः, बाजं, नायः, गुथ्याःपिन्त भ्वय् नकेगु याइ । खास कुमारी द्यःया खत् (खः) धाःसा मदु, उकिं ज्यापुतसें धकिइ तया दुने पिने याइ । अले कुमारी व देखः थाय् थासय् पीगनं, लाछि, गणेश द्यः, महालक्ष्मी देगःया परिसरय् मन्दः दयेका तःथाय् दिकेगु याइ । गणेश व महालक्ष्मीया खः नं अन हे दिकी ।
अनंलि थ्व दिंन नवमिकुन्हु स्याःम्ह ह्वंकुलि मेय्या लाः, क्वें दक्वः तया सि दायेकेगु धकाः दुवाः गुथिया पाला नं मलःया जाः नकेगु धकाः छम्ह मेय्या लाः दयेका जाः थुयाः पीगनय् वनाः ग्वःम्ह द्यः दुगु खः उलि हे द्यः ब्वः तया सिकाभू याइ । मेय् लाः तःग्वःगु जःसी दायेकी, अले उगु ला तया यंकिगु थलःयात लाती क्वं धाइ, जाः तयेत न्याकुं लूगु ज्याखाः लप्तेय् ब्व तइ । अले ज्यापुतसें करथ्वँ नं हइ । थ्व बिधि पीगनय् द्यः दिकेधुंकाः सुथय् सकतां ज्वलं ज्वरय् जुइधुंकाः सुरु याइ । ल्यंदनिगु जाः वसिं ख्यचाः धाःथाय् ह्वलिइ ।
बलम्बु जात्राया गुलि नं बिधि दु, जनभनाइ कथं थुकी सकलें जातजातिया उतिकं समाबेश व महत्व दु, उकि नं थुगु जात्राय् नायःयात दकले थकाली याना भ्वय् नकाः हनेगु याइ । जात्रा प्यन्हु न्ह्यो निसें द्यः थ्वँ बुइधुंकाः नायः नं हे क्वंचाय् लाःमाः क्वखायेका पीगनय् यनीगु प्रचलन दु ।
थथे ज्यापुया थकाली गुथि वः स्यस्यःतय्गु दुवाः गुथिपाखें तसकं सौहार्दपूर्ण ज्या याइगु छगू आधार धैगु भनाइ कथं स्यस्यः व ज्यापु धैपिं दाजु व किजा व इमिगु जिम्मेवारी कथं ज्या याःगु धैगु खः ( नानीमाया महर्जन) थुगु खंः बलम्बुया जात्रा परम्परा व पद्धति पाखें सिइ दु । थथे सम्पूर्ण पूजा बिधि संचालन यायेत पाःलाः प्यन्हु तक द्यां लायेमा धकाः जात्रा न्ह्याकीपिन्सं धायेगु याः । जात्राया पूजा सिधये धुंका सिन्हः गुथि नापंनापं थीथी खलःत व बलम्बुया द्धारेया थाय् नं पूजा सहित सरकारी पूजा धकाः खडगः ज्वना वइ ।
बलम्बु जात्राया महालक्ष्मीया खः तःधं जू, थ्यंमथ्यं कलात्मक शैलीं दयेकातःगु उगु द्यःखः ल्ह्वनेत थ्यंमथ्यं २० म्हेस्यां द्यःखःया प्यखें ज्वनिगु याइ । अथेहे, गणेद्यःया खः चीधं जूगुलिं ८ म्हेस्यां ल्ह्वनिगु याइ । बाजाया ताललिसें द्यःप्याखंः हुइकेगु चलन तसकं न्ह्याइपुसे च्वंगु बिशेषता खः ।
सुथबःछि चाःहिकीगु द्यःखः भचा लिपा पूजा यायेत व दर्शन याकेत हाकनं पीगनय् दिकेयंकि, आः जब सिन्ह गुथिपाखें बाजा सहित पूजा व सिन्हः ज्वना पीगनय् वइ अले तिनि अबिर, स्वां नं द्यःयात हाकनं समाः याना तिनि द्यः जात्राया नितिं थनेगु याइ । उकिं, बिष्णुदेवी, इन्द्रायणी व थानकोट जात्राथें बलम्बुया कुमारी महालक्ष्मी जात्राय् नं सिन्दूर जात्रा धकाः सिन्हः ह्वला जात्रा यायेगु प्रचलन दुगु जुल ।
सिन्हः गुथिं १ धार्नि सिन्हः करिब १०।१२ प्वः दयेका द्यः प्याखः हुइका च्वनि अले सिन्हः ह्वलिइ । तर हरेक पूजा बिधिइ कुमारी द्यःयात दकले न्हापां हे फुक्क ज्वलं छुटेयायेमाः । कुमारी धाःसा चाःहिकी मखु । थुगु दिन न्हिच्छि निक्वः स्वक्वः द्यःखःयात देय् चाःहिकेगु याइ । थ्व दिन धैगु पाहाँपिनिगु नखः नं धाइ ।
थथे दसमिकुन्हु बहनितक द्यः चाःहिका द्यः दिकी, अले लिपा हाकनं थनिमखु । अले लिपा हानं सरकारी पूजा याना द्यः उखुन्हु हे दुकायेगु याइ । न्हापां गणेश द्यः लिपा कुमारी व महालक्ष्मी नापं दुकाइ । बिबिध बिधि बलम्बु जात्रा दसमिनिसें सिधःगु जुइ, तर गुथ्याःतसें कन्हे कुन्हु पूजा याना जात्रा क्वचायेकी ।
नेवाःतय्गु दँय् छक्वः वइगु तःधंगु नखः, उकिं सकल जनतातसें थःथिति, जःलाखःला, पासापिं सकलसित जात्राय् समाबेश यायेगु याइ, छगू ला संस्कृति कालबिल अले बलम्बुया तजिलजि ब्वयेगु नं कुतः धैगु खः । उकिं जात्राया आकर्षण तसकं अप्व दु, अले तःधंगु जनबिस्वास व जनसहभागिता थनं खंकेफइ । थुकिं बलम्बुया सांस्कृतिक, धार्मिक, एतिहासिक, तान्त्रिक व सामाजिक इतिहास क्यनांच्वंगु थुगु जात्रां बलम्बुयात हे संरक्षण यानातगु खनेदु ।
महालक्ष्मी जात्राया किम्बदन्ती व ऐतिहासिकता ः
हरेक देयया सृष्टि गथे जुल धैगु थीथी आधार दयाच्वनि, गनं ऐतिहासिक, गनं पौराणिक व गनं किम्बदन्ती, व लोकधारणा । लिखित दुगु अभिलेखं अनया बस्तुस्थिति अनुसन्धान व अवलोकन यायेत अपुइ, तर किम्बदन्तीया प्रमाण व आधिकारिकता बिइ थाकुइ ।
बलम्बुया नामाकरण व कुमारी महालक्ष्मी जात्रा सम्बन्धि किम्बदन्ती वा लोकधारणात नं न्यने दु ।
छगू धापू कथं बलम्बुया जात्रायात लाटीमलः जात्रा धाइ । लाटीमलःया शाब्दिक अर्थ ला सिइ मदु, तर जनभनाइ कथं न्हूदँ व कार्तिक मंसिर जःखः, असारं प्यूगु वाः लयेगु इलय् मनूतये ज्यां लिमला बले हथासं जात्रा न्यायेकेमाः, अझ मोहनि स्वन्ति नखः नं आर्थिक नं कमजोर जुयाच्वंगु इलय् जात्रा जुइगु उगु सत्य युगय् सकल थाय् च्वंपिं द्यःपिनिं सहलह जुया दकले न्हापा सुनां जात्रा पाः फयेगु, व नं मुखाः अष्टमीकुन्हु, धैगु अष्टमी मध्ये दकले तः धंगु व कडागु धाइ ।
बलम्बुया महालक्ष्मीं आँट याना जिं हे न्हापलाक पाःफयेगु धकाः जात्रा सहर्ष स्वीकार याःगुलिं थनया महालक्ष्मीयात तसकं पराक्रमी व शक्तिशाली द्यः कथं नालातःगु दु धासा थःहे न्ह्यचिला थाकुगु आँट याःगुलिं लाटीया संज्ञा बिया लाटीमलः धागु धैगु लोकबिस्वास दु ।
अथेतुं स्थानिय बासिन्दाया कथं ल्हुतिअजिमाया जात्रा बलय् बखुं, चखुं, अले ताहा छज्वः छज्वः होम यायेत तइ, उगु इलय् होम याःबले लाःया ति छ्वः म्हुया बलम्बुइ लाःवःगुलिं लाटीमलः धाःगु न्यनागु दु (देब बहादुर)।
अथेहे जनधापू कथं थनया महालक्ष्मीया प्यम्हः तः–केँहे दु । थनयाम्ह थकाली अले छसिकथं बालागां, टेकानपुर व थानकोटय् च्वंम्ह, उकिं छसिंकथं दसमि धुंकाः रोल वा पाः कथं छवाः दुने झ्वःलाक्क जात्रा जुइ । ( लक्ष्मी बहादुर )
छगू महत्वपूर्णगु दसू धैगु, महालक्ष्मीया देगः नं खः, कलात्मक शैलीया थ्व देगः महालक्ष्मीया हे कृपां २०७२ सालया भुखाचं नं छु स्यंके मफू धैगु बिस्वास नं दु ।
बलम्बु महालक्ष्मीया महिमाया किम्बदन्ती नं थथे दु ः
न्हापा किपुल्चाय् छम्ह राक्षसं तसकं देसय् दुःख बियाच्वंगु जुयाच्वनं, वयात न्हिं छम्ह मेय्या लाः जा, ज्वना छेँ खाःपतिं पाःपाः यानाः छम्ह मनू नं पाः च्वं वनेमाःगु जुयाच्वन । थथे जुया किपुल्चाबासीपिनिगु दुःख, अले मनूत नं बुलुहुँ घटेजुजुं वनाच्वंगु ।
जा ज्वना पाः च्वं वनेगु ई छन्हु बुरा व बुरी जक दूगु छेँखाया पाः जुयाच्वन । उखुन्हु हे बलम्बु महालक्ष्मी चान्हे किपुल्चाय् चाःह्यू वनाच्वंगु, अन छेँय् बहनि बुराबुरी गनथन जुयाच्वंगु महालक्ष्मी द्यः नं ताल– जि वने, जि वने धकाः हालाच्वंगु । मनू रुप कया वंम्ह महालक्ष्मीं ताइ । छु जुगु धकाः खापा घाराघारा याना थःयात बाय् माःगु प्रस्ताव तल, अले चिन्तित बुराबुरीं थःपिनिगु बृत्तान्त कन । महालक्ष्मीया करुणां जागेजुइ, अले न्यनि जि हे वंसां ज्यू ला ? धकाः, बुराबुरी अजूचाया दुवाः वा गांया नायःयात न्यना वये धाइ, न्यं वनिबले, नायः नं ज्यू, छिपिं निम्हतिपू बाय् नं मालिमखु धाइ ।
लय तातां महालक्ष्मी मेय् छम्हेसिगु लाः व जा ज्वना पाः च्वं वनी । चान्हे राक्षस वइ, न्हिथंथें जा नइ, तर पाः च्वंम्हेसित वा धकाः नयेत स्वइबले, महालक्ष्मी द्यः नं आसे, जितः नयेत न्हापां जि नापं युद्ध यायेमाः धाइ । थथे युद्धं महालक्ष्मीं वयात स्यानां, बुराबुरीयाथाय् वनी । इपिं पाः च्वंवंम्ह म्वाकं लिहाँ वःगु खनां अजू चाया, थ्व,चानचुने खइ मखु धकाः बिन्ति याःबले बलम्बुया साक्षात महालक्ष्मीया दर्शन बिइ ।
थुकथं अत्याचारं मुक्त यागु दिं व उकिया सिरपाः कथं छु यायेगु धैगु न्यंबले उगु दिं सिथिनखःया दिं लाःगु जुयाच्वनं, उकिं किपुल्चां दँय् दंसं ग्वःजाः छाः वइ । ( सानु श्रेष्ठ, पूर्ण महर्जन, ७८) ।
अथेहे सतुंगःबासी नं सिथिनखःया दिं, किपुल्चामिं स्वयां भचाः न्ह्यो बौ ह्वः वइ, अनं नं उगु इलय् धुँ छम्हेसियां तसकं दुःख बियाच्वंगु, थःगु महिमा व कृपां अनं नं धुँयात स्याना दुःखं मुक्त याःगुलिं सिरपाः कथं बौ ह्वः वइगु धकाः धायेगु प्रचलन दु ।
(च्वमि हलिं नेवाः गुथिया मूछ्याञ्जे खः । लिसें वय्कः थक्वातय् च्वंगु हलिं नेवाः इंग्लिस स्कूलया प्रिन्सिपल नं खः । संं.)
